ब्रिटीशांच्या साम्राज्यावरून सूर्य मावळत नाही ही गोष्ट भारतासह “या” देशांनी आपल्या असामान्य धैर्याने साफ खोटी ठरवून दाखवली…
आमचे सर्व लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | ट्विटर | इंस्टाग्राम |
===
भारताला एक प्राचीन आणि महान असा इतिहासाचा वारसा लाभला आहे, पण त्या महान इतिहासाला ब्रिटीश नावाचे गालबोट देखील लागले. आधी भारत हा एक समृद्ध देश होता.
आपल्या देशात सोन्याचा धूर निघायचा एवढं सोनं होतं. साधन संपत्ती होती. पण अनेक विदेशी लोकांनी आपल्यावर वर्चस्व गाजवलं.
आपल्याच देशात आपल्याच लोकांना गुलामांसारखी वागणूक देण्यात आली.
जवळपास १५० वर्ष ब्रिटिशांनी आपल्या ह्या भारतावर राज्य केलं, हवी तशी वागणूक आपल्या लोकांना दिली, आपल्या देशातील सर्व संपत्ती लुटून नेली.
पण ह्या ब्रिटिशांनी केवळ राज्य केलं नाही तर अनेक देशांवर ह्यांनी आपली हुकुमत चालविली.
आणि ही यादी एवढी लांब आहे की संपता संपत नाही. आपल्याला आपल्या देशाच्या स्वातंत्र्याची कहाणी तर माहितच आहे.
पण आज आपण अश्याच काही महत्वाच्या देशांच्या स्वातंत्र्याची कहाणी जाणून घेणार आहोत ज्यांच्यावर एकेकाळी ह्या ब्रिटीशांचे राज्य होते.
१. अफगाणिस्तान :
अफगाणिस्तान हा देश देखील त्याच देशांपैकी एक आहे ज्यांच्यावर एकेकाळी ब्रिटीशांचे राज्य होते. १८३८ साली ब्रिटिशांनी अफगाणिस्तानवर कब्जा केला आणि दोस्त मोहोम्मदला आपल्या ताब्यात घेतले.
उठाव झाल्यानंतर १८४२ च्या ब्रिटिश-भारतीय सैन्यातील काबूल आणि एलफिन्स्टनच्या सैन्याचा नाश, आणि काबुलची लढाई, ह्यामुळे त्याचे पुनर्गठन झाले, इंग्रजांनी दोस्त मोहम्मद खान यांना सत्ता परत दिली आणि अफगाणिस्तानातून सैन्य परतले.
१८७८ मध्ये, दुसरे अँग्लो-अफगान युद्ध हे रशियन प्रभावाने घडले होते, अब्दुर रहमान खान याने आयुब खानला स्थान दिले आणि १८९७ च्या गसंमाक तहचा भाग म्हणून ब्रिटनने अफगाणिस्तानच्या विदेशी संबंधांवर नियंत्रण मिळविले.
१८९३ मध्ये, मॉर्टिमर दुरन्द ह्याने अमीर अब्दुर रहमान खान ह्यांना एका विवादास्पद करारावर स्वाक्षरी करण्यास भाग पाडले. ज्यांत ड्यूरँड लाइनने पश्तून आणि बलोच प्रदेशांचे विभाजन केले होते.
१८१९ -१८९६ मध्ये अब्दुर रहमान खानने विजय मिळविण्याआधी पर्यंत शिया-अधिराज्यपूर्ण हजारजात आणि काफिरिस्तान हे राजकीयदृष्ट्या स्वतंत्र होते.
तिसऱ्या अँग्लो-अफगान युद्ध १९ ऑगस्ट १९१९ रोजी रावळपिंडीच्या तहत्वावर स्वाक्षरी केल्यानंतर, अमानुल्ला खानने अफगाणिस्तानला एक सार्वभौम स्वतंत्र आणि पूर्ण स्वातंत्र्य राज्य घोषित केले.
२. इजिप्त :
५ नोव्हेंबर १९१४ पर्यंत इजिप्तचे खेडीवेट ऑट्टोमन प्रांतामध्ये राहिले, जेव्हा त्याला ऑट्टोमन साम्राज्यातील यंग तुर्कांच्या निर्णयाची प्रतिक्रिया देताना सेंट्रल पॉवरच्या बाजूने पहिले महायुद्ध करायचे होते.
१९१४ मध्ये, संरक्षक मंडळाने अधिकृत केले आणि राज्याचे टायटल राज्याचे प्रमुख बदलून सुलतान केले गेले.
ज्यामुळे ओट्टोमन सुल्तानचे वर्चस्व नाकारले, जो पहिल्या महायुद्धातील केंद्रीय शक्तींचा पाठलाग करीत होते. अब्बास दुसरा यांना खेडवे त्याच्या काका हुसेन कॅमल याने सुलतान म्हणून पुनर्स्थित केले.
पहिल्या महायुद्धानंतर, सदाद झगलुल व वफाद पार्टी यांनी स्थानिक विधानसभेत इजिप्शियन राष्ट्रवादी चळवळीस बहुमत मिळवले.
जेव्हा ८ मार्च १९१९ रोजी माल्टाला झुगलुल व त्यांच्या सहकाऱ्यांवर मात केली, तेव्हा देशात पहिली आधुनिक क्रांती घडून आली.
या विद्रोहाने २२ फेब्रुवारी १९२२ रोजी इजिप्तच्या स्वातंत्र्याच्या एकतर्फी घोषणापत्राची घोषणा यूके सरकारला केली गेली.
१९२३ मध्ये संसदीय व्यवस्थेच्या आधारे नव्या सरकारनं एका संविधानाची आखणी केली आणि अंमलबजावणी केली. १९२४ साली साड झगलुल इजिप्तचे पंतप्रधान म्हणून लोकप्रिय ठरले. १९३६ साली, एंग्लो-इजिप्तचा तह झाला.
उर्वरित ब्रिटिश सत्तेमुळे आणि राजाच्या वाढत्या राजकीय सहभागामुळे अस्थिरता कायम राहिली आणि १९५२ची क्रांती म्हणून ओळखली जाणारी एक सैन्य जुलुम दलात संसदेत विलीन झाले.
फ्री ऑफिसर्स मूव्हमेंटने राजा फरोकला आपल्या मुलाचा पाठिंबा काढण्यास भाग पाडले. त्यानंतर इजिप्तमध्ये ब्रिटीश सैन्याची हजेरी १९५४ पर्यंत टिकली.
३. इस्राइल :
१४ मे १९४८ रोजी इस्राइलचे भावी पंतप्रधान डेव्हिड बेन-गुरीयन यांच्या नेतृत्वातील ज्यूंना नेतृत्व करणाऱ्या इस्राइल राज्याच्या स्थापनेच्या घोषणेवर स्वातंत्र्यदिनाची घोषणा करण्यात आली.
१५ मे १९४८ रोजी स्वातंत्र्याची घोषणा ही ब्रिटीश शासन पूर्णपणे संपुष्टात येण्याच्या आठ तासाआधीच झाली होती.
४. लिबिया :
सोळाव्या शतकाच्या मध्यापासूनच लिबिया हा देश ऑट्टोमन साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली होता. १९१२ च्या इटालो-तुर्क युद्धानंतर लिबिया एक इटालियन वसाहत बनले.
दुसऱ्या महायुद्धामध्ये त्यांचा पराभव करून, इटालियन्सने लिबियावरील नियंत्रण गमावले.
त्यानंतर हादेश यूएन प्रशासना अंतर्गत आला. ह्या देशाचे नियंत्रण फ्रांस आणि ब्रिटन ह्यांच्यात विभागण्यात आले.
१९४९ साली संयुक्त राष्ट्र महासभेने घोषित केले की, १ जानेवारी १९५२ पासून लिबिया स्वतंत्र देश झाला पाहिजे. २४ डिसेंबर १९५१ रोजी, लिबियाने फ्रान्सपासून स्वतःला स्वतंत्र घोषित केले व ब्रिटनला राजा इद्रिसच्या नेतृत्त्वाखालील एक संवैधानिक व आनुवंशिक राजसत्ता लिबियाचा युनायटेड किंग्डम झाला.
५. युनायटेड स्टेट्स :
आज जगातील सर्वात शक्तिशाली देश म्हणून ओळखला जाणारा युनायटेड स्टेट्स देखील एकेकाळी ब्रिटीश शासनाच्या अधिपत्याखाली होते.
पण ४ जुलै १७७६ रोजी युनायटेड स्टेट्स एक स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून जगासमोर आला.
हे होते ब्रिटीश साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली राहून नंतर स्वतंत्र झालेले, आणि ज्यांच्या स्वातंत्र्यलढ्याचा अभिमानाने उल्लेख करावा असे काही महत्वाचे देश.
पण अशा देशांची यादी भलीमोठी आहे. ती एका लेखात संपणारी नाही.
जगाच्या पाठीवर असे अनेक देश आहेत ज्यांनी या ब्रिटीश साम्राज्याच्या पारतंत्र्याच्या जोखडातून स्वतःला मुक्त करत स्वातंत्र्य मिळवलं. त्यासाठी लढा दिला.
ब्रिटीशांच्या साम्राज्यावरून सूर्य मावळत नाही ही गोष्ट भारतासह या सुद्धा देशांनी आपल्या असामान्य धैर्याने साफ खोटी ठरवून दाखवली.
===
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा: InMarathi.com | आमचे सर्व लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | ट्विटर | इंस्टाग्राम | Copyright © InMarathi.com | All rights reserved.
